برای کنترل سوخت و ساز بدن در طی ماه مبارک رمضان، به نکات زیر توجه کنید:
هنگام افطار:
۱٫ مواد غذایی مشابه صبحانه در هنگام افطار توصیه می شود. ۱۵ تا ۲۰ درصد انرژی لازم در طی روز را بایستی هنگام افطار دریافت نمود.
۲٫ پس از اذان مغرب بدون وقفه ی طولانی، روزه را باز کنید و ترجیحا از نوشیدنی ها و غذاهای آبکی و سبک به همراه نان، خصوصا نان سبوس دار مثل سنگک استفاده نمایید. توصیه می گردد با نوشیدنی های گرم مانند آب جوش و یا چای کم رنگ به جای آب سرد افطار را شروع کنید.
۳٫ مصرف مواد غذایی حاوی فیبر و قندهای پیچیده مثل انواع سبزیجات و میوه ها، به جای استفاده از مواد حاوی قندهای ساده و چربی فراوان مثل حلوا (آن هم به میزان زیاد) توصیه می گردد.
۴٫ نوشیدن زیاد آب و انواع شربت ها برای رفع تشنگی، نه تنها باعث کنترل آن نخواهد شد، بلکه باعث دفع سریع ادرار نیز می گردد.
۵٫ همچنین نوشیدن زیاد شربت ها، با توجه به افزایش ناگهانی قند خون و ترشح شدید هورمون انسولین برای تنظیم آن، در فاصله زمانی کمی باعث می شود فرد دچار گرسنگی و ضعف شده و مجددا برای رفع ضعف بدنی، مواد غذایی شیرین را بخورد و این روند همچنان تکرار می گردد.
۶٫ سرعت غذا خوردن را نیز هنگام افطار بایستی کنترل نمود. پیشنهاد می شود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه را صرف خوردن افطار کنید تا طی این مدت مغز، احساس سیری را به شما اعلام کند.
۷٫ آش و سوپ رقیق و حلیمی كه در آنها از مقدار كمی سرخ‌كردنی استفاده شده باشد، بهترین غذا برای افطار است. بهتر است روزه‌داران پس از صرف آب جوش و خرما، خوردن شیر گرم و مقداری نان به همراه پنیر و سبزی را فراموش نكنند.
۸٫ از آنجا که در ایام تابستان اذان مغرب دیر داده می‌شود (طول شب ها کوتاه است)، بهتر است روزه‌داران عزیز بلافاصله پس از صرف افطاری سبك، اقدام به صرف شام خود كه حاوی برنج، خورش، سالاد و ماست است، كنند (یعنی افطار و شام خود را یکجا بخورند) و تا هنگام خواب از نوشیدن ۲ لیوان چای کم رنگ، یك لیوان شیر، کمی بیسكویت، خرما و میوه دریغ نكنند.
۹٫ روزه‌داران بایستی توجه داشته باشند كه نحوه صرف افطار در فصول سرد سال تغییر می‌كند و روزه‌داران پس از صرف افطاری سبك (نان، پنیر، سبزی و…) بعد از اذان مغرب در ساعات ۱۷ تا ۱۸، بایستی در ساعات ۲۰ تا ۲۱ اقدام به صرف وعده شام كنند (یعنی افطار و شام خود را جدا از هم بخورند).
۱۰٫ پرخوري در زمان افطار سيستم عصبي به نام پاراسمپاتيك را تحريك كرده و منجر به بي حالي شديد و حتي غش مي شود.
۱۱٫ فاصله بين افطار تا سحر بهترين زمان براي مصرف مايعات مثل آب، چاي، آب ميوه هاي طبيعي ، ميوه و تنقلات سالم مثل بادام، پسته و گردو است.
۱۲٫ خوردن زولبيا، باميه و ساير شيريني ها، فايده اي جز چاقي، اضافه وزن و ابتلا به افزايش بي رويه قند و چربي هاي خون ندارد و توصيه مي شود از مصرف بي رويه اين شيريني ها در برنامه افطاري و پس از افطار پرهيز شود.
۱۳٫ نوشیدن آب در تمام ساعات بین افطاری و سحری، به مقدار زیاد و با دمای مناسب توصیه می شود.
۱۴٫ توصیه می شود جهت تامین آب لازم از حدود یک ساعت بعد از افطار تا نیم ساعت قبل از سحر، حداقل شش لیوان آب بنوشید. توجه داشته باشد که از خوردن چای پررنگ، قهوه و کاکائو و موادی که باعث دفع بیشتر آب (به علت مدر بودن) می شوند (به خصوص در سحری) پرهیز کنید.
۱۵٫ از آشاميدن آب فراوان در وسط غذا خودداري کنيد. آب در وسط غذا، سبب رقيق شدن شيره گوارشي و اختلال در هضم مي شود.
۱۶٫ معده خالي در هنگام افطار تحمل غذاي خشن را ندارد، لذا خوردن غذاهاي سهل الهضم و تقريبا نرم براي افطار مناسب است
۱۷٫ آشاميدن آب يخ يا نوشابه خيلي سرد با معده خالي زيان بخش است.
۱۸٫ مصرف نوشابه هاي گازدار به طور کلي و در ماه مبارک رمضان به طور خاص ممکن است موجب تحريک معده، به خصوص معده افراد مبتلا به التهاب معده) گاستريت) شود.
۱۹٫ در ماه مبارک بيش از ساير اوقات به بهداشت دهان و دندان توجه کنيد و حتما بعد از صرف افطاري و سحري دندان هاي خود را به دقت مسواک کنيد. مسواک را طوري در ليوان قرار دهيد که قسمت مويين آن بيرون بماند و زود خشک شود.
۲۰٫ افطار با شیرینی های طبیعی(خرما یا كشمش) بدون آنكه باعث انباشته شدن چربی بدن گردد نیرودهنده خوبی برای بدن است، خستگی را به تاخیر می اندازد و بسرعت وسهولت هضم و جذب می شود. به همین دلیل توصیه می شود افطاری با خرما و آب گرم، چای كم رنگ یا شیر ولرم شروع شود كه نیاز شدید به مواد قندی به سرعت برطرف شود و بدن آمادگی بهتری برای استفاده از مواد غذایی دیگر را پیدا كند.
۲۱٫ از مصرف غذاهای خیلی داغ، تند، ترش و اسیدی خودداری کرده و یا حتی المقدور کمتر مصرف کنید، زیرا با مصرف این نوع غذاها پُرزهای چشایی دهان دچار ساییدگی می شوند و این کار به خشک شدن آب دهان کمک می کند و سبب بوی بیشتر دهان می گردد. پس خوردن چای داغ یا آب لیمو باید کم و یا به طور کلی حذف شود.
۲۲٫ وعده افطار، معادل همان وعده صبحانه اي است که در روزهاي عادي مي خورديد؛ پس بهتر است به حضور تمام گروه هاي غذايي در اين وعده غذايي تان توجه کنيد.
۲۳٫ انواع سوپ هاي سبک مانند سوپ شير نيز انتخاب مناسبي براي وعده افطاري هستند؛ البته در خوردن آن ها زياده روي نکنيد تا حجم معده تان پُر نشود و اشتهاي تان براي خوردن ساير غذاها از ميان نرود.
۲۴٫ حتي مخلوط ماست و انواع ميوه هاي فصل هم انتخاب مناسبي براي اين وعده هستند.
۲۵٫ براي شام بهتر است از منابع پروتئيني استفاده کنيد؛ البته از انواع کم چرب. به طور مثال، تکه اي ماهي يا سينه مرغ کبابي همراه با انواع سبزيجات بخارپز شده مانند هويج، لوبيا سبز، نخود فرنگي و ذرت.
۲۶٫ حتما بين افطار تا شام ۲ تا ۳ واحد ميوه ميل کنيد تا در پايان اين ماه دچار کمبود انواع ويتامين ها نشويد.
۲۷٫ استفاده از غذاهای سنگین(چرب و دیر هضم)، انواع پلو و خورش به طور همزمان با افطار توصیه نمی شود، زیرا با توجه به روزه داری و عدم مصرف غذا در طی روز، دستگاه گوارشی موقع افطار آمادگی لازم را برای دریافت حجم بالای مواد غذایی ندارد.
۲۸٫ از آن جا که رفتن به مهمانی و دادن افطاری به صورت یک رسم پسندیده در این ماه رایج است و بالاخره به نوعی تمامی افراد از تنقلات شیرین و چرب استفاده می کنند، داشتن فعالیت بدنی منظم پس از افطار، به ویژه پیاده روی حداقل ۳۰ دقیقه در روز و یک یا دو بار شنا در هفته، باعث خواهد شد کنترل وزن و دیگر شاخص های متابولیک بدن امکان پذیر گردد.
هنگام سحر:
۱٫ یکی از نکاتی که متاسفانه در سال های اخیر به ویژه در نسل جوان شاهد آن هستیم، نخوردن وعده سحری می باشد.
۲٫ مصرف وعده سحری مشابه با وعده ناهار به طور اکید توصیه می شود، زیرا مکررا ثابت شده است حذف وعده سحری، علاوه بر ایجاد مشکلات گوارشی در ایام ماه مبارک رمضان و عدم توفیق ادامه ی روزه داری در این ماه ، حتی در کسانی که روزه داری را به اتمام رسانده اند، ممکن است پس از آن، باعث بروز مشکلات گوارشی گردد.
۳٫ کسانی هم که سحری را میل می نمایند باید توجه کنند که حتی الامکان از مواد قندی ساده در موعد سحر استفاده نکنند، زیرا باعث بروز ضعف و بی حالی زودرس در بین روز خواهد شد.
۴٫ مصرف فراوان آب نیز در هنگام سحر توصیه نمی شود ، زیرا در تنظیم مایعات بدن و رفع تشنگی روزانه تاثیری نخواهد داشت.
۵٫ وعده سحری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا پس از این وعده، ساعات روزه داری شروع می شود و بدن انرژی دیگری دریافت نمی كند و بهتر است از غذاهای دیر هضم مانند غذاهای حاوی كربوهیدارت پیچیده (قندهای مركب) و فیبر نظیر میوه، سبزی، غلات كامل و حبوبات مثل جو، گندم، عدس، لوبیا و نان های سبوس دار در این وعده استفاده شود.
۶٫ عدم استفاده از وعده سحري سبب افت قند خون و كاهش هوشياري شده و اين امر سبب مي‌شود فرد در طول روز كارايي لازم را نداشته باشد. همچنين عده‌اي به دليل نخوردن سحري، وعده شام را دير مصرف مي‌كنند كه اين امر ممكن است سبب شود فرد خواب راحتي نداشته باشد.
۷٫ به منظور جلوگيري از تشنگي در ايام روزه‌داري از مصرف مواد غذايي مانند ماكاروني، مصرف زياد پلو و ته ديگ در وعده سحري بايد خودداري کرد و گفت: مصرف سالاد، سبزيجات و غلات سبوس‌دار در وعده سحري مي‌تواند گرسنگي و تشنگي را عقب بياندازد، زيرا اين مواد داراي فيبر زيادي بوده و به تدريج جذب بدن مي‌شوند. مصرف چاي کمرنگ در وعده سحر نيز توصيه مي‌شود، اما مصرف زياد آن به دليل ادرار آور بودن و به دنبال آن ايجاد تشنگي، توصيه نمي‌شود.
۸٫ بهترين غذاها در وعده سحر غذاهاي آب پز و بخارپز، برنج و خورش هاي كم چرب است. روزه داران لازم است در سحر مايعات مثل آب، چاي کم رنگ و آب ميوه مصرف كنند.
۹٫ از غذاهایى كه داراى قندهاى مركب هستند مثل میوه جات بیشتر استفاده شود.
۱۰٫ – از مواد غذایى سرخ شده ، پرچرب و شیرین پرهیز گردد.
۱۱٫ – از غلات و حبوبات به میزان دلخواه در غذاى سحرى استفاده گردد.
۱۲٫ – مصرف بیش از حد گوشت در سحرى توصیه نمى گردد.
۱۳٫ – مصرف ادویه جات و غذاهایى مثل كله پاچه، سیرابى و… در سحرى توصیه نمى شود
۱۴٫ خوردن سالاد در اين وعده، بخشي از آب مورد نياز بدن تان را تامين خواهد کرد و البته بهتر است که چاشني آن، آبليموي تازه يا سرکه بالزاميک و روغن زيتون باشد.
۱۵٫ اگر جزو آن هايي هستيد که در اين وعده اشتهاي کمي دارند، بهتر است حجم مختصري از غذاهاي پُرکالري و البته مغذي را براي اين وعده انتخاب کنيد؛ مانند حليمي که با کمي کره و دارچين طعم دار شده است.
۱۶٫ خوردن مخلوط ميوه هاي فصل با لبنياتي مانند شير و ماست يکي از گزينه هاي مناسب براي شروع اين وعده است تا اشتهاي تان براي خوردن سحري بيشتر شود.
۱۷٫ مصرف نوشابه هاي گازدار و غذاهاي شور و پُرادويه اي مانند انواع فست فودها را در اين وعده به کلي فراموش کنيد تا در طول روز دچار تشنگي نشويد.
۱۸٫ بهترين نوشيدني براي جلوگيري از تشنگي در طول روزهاي روزه داري، آب است که البته مي توانيد آن را با کمي آبليموي تازه طعم دار کنيد.
روزه و سلامتی :
۱٫ خطرات مصرف قرص ضد بارداری در ماه رمضان
بیماری ترومبوز سینوس مغزی (لخته شدن خون در مغز) در ماه رمضان به علت استفاده از قرص های ضد بارداری به منظور جلوگیری از عادت ماهانه و افزایش مدت روزه داری، در خانم های تهرانی ۴ برابر ماه های دیگر سال است ، که ناشی از این است که برخی از خانم ها برای جلوگیری از عادت ماهانه و در نتیجه افزایش روزهای روزه داری، اقدام به مصرف خودسرانه ی قرص ضد بارداری می کنند که موجب افزایش احتمال ابتلای این افراد به بیماری ترومبوز سینوس مغزی می شود.
وجود فرآورده های هورمونی در این قرص ها، سبب می شود که خطر انعقاد پذیری خون بالا رود و در کنار آن موضوع گرمای هوا و این که فرد نمی تواند مایعاتی بنوشد، موجب غلیظ شدن خون و ایجاد لخته در رگ های تخلیه خون از مغز می شود که به آن “ترومبوز سینوس مغزی” می گویند. لذا به خانم ها توصیه می شود که به هیچ وجه برای جلوگیری از عادت ماهانه، از قرص های ضد بارداری استفاده نکنند. و در صورت استفاده از آن ها باید بهداشت و اصول روزه داری از جمله مصرف درست و صحیح افطاری و شام و سحری و همچنین مصرف کافی مایعات را رعایت کنند
۲٫ تغییر و اصلاح عادات
ماه مبارک رمضان الزاما با تغییر در بعضی عادات همراه است، مثلا کسانی که سیگار می کشند این فرصت را پیدا می کنند که به خاطر اطاعت از امر خدا، به شیطان نه بگویند و عادت ناشایست سیگار کشیدن را حداقل به طور موقت کنار بگذارند. بنابراین می توان با مدد جستن از فریضه پرثمر روزه به طرف ترک دائمی این اعتیاد زشت پیش رفت.
خوردن بعضی غذاهای نامناسب و مشکل ساز در هنگام افطار که متاسفانه تا حدود زیادی متداول است، مثل خوردن آش رشته همراه با نعناع و پیاز داغ و روغن فراوان، و خوردن پشمک، زولبیا و بامیه به مقدار زیاد، باید اصلاح شوند، یعنی مثلا اگر خوردن آش را لازم می دانند به خوردن آش با مقدار کم، آن هم بدون روغن و خوردن پشمک، بامیه و زولبیا به مقدار خیلی کم اکتفا کنند.
در ماه مبارک رمضان عادات خوبی مثل کمتر خوردن، در ساعت مشخص غذا خوردن، انفاق و با محبت غذا خوردن با دیگران نیز مورد توجه قرار می گیرد که انسان می تواند آن ها را در ایام دیگر سال نیز ادامه دهد.
تِرید کردن نان در آب گوشت یا غذاهای دیگر نیز به طور معمول با اختلال هضم و نفخ همراه می شود، زیرا امکان نفوذ بزاق به نانی که در مایع دیگری مثلا آبِ گوشت خیسانده شده است(نان ترید شده)، بسیار کم می شود.
۳٫ نکاتی در مورد خواب و ساعات آن
هنگام ماه مبارک رمضان، اغلب به طور اجبار تغییراتی در خواب و بیداری افراد پیدا می شود، لذا توصیه می شود ساعات خواب را طوری تنظیم کنید که دچار کم خوابی آزار دهنده یا پُرخوابی زیان بخش نشوید. با تنظیم ساعات خواب و با مشخص بودن زمان غذا خوردن، ساعات مربوط به مطالعه را نیز می توان به نحو مناسب برنامه ریزی کرد.
تغییرات هورمونی در ساعات مختلف شبانه روز، اقتضا می کند انسان شب ها زودتر بخوابد و صبح ها زودتر برخیزد و در فاصله بین الطلوعین نخوابد. همچنین از نزدیک غروب آفتاب تا هنگام مغرب شرعی زمان مناسبی برای خواب نیست. اگر برای کسی مقدور باشد، خواب قیلوله( یعنی از حدود یک ساعت مانده به ظهر، به مدت نیم ساعت خوابیدن) اثر نشاط بخشی دارد. خواب با شکم پُر بلافاصله پس از صرف سحری غالبا منجر به پیدایش طعم نامطبوع در دهان و حالت کسالت و بی نشاطی می شود. البته خواب بلافاصله پس از صرف افطار را هم توصیه نمی کنیم، اما زود خوابیدن، یعنی خوابیدن در ساعات اولیه شب را سفارش می کنیم.
اشخاصی هم که توفیق عبادت های شبانه را در این ماه دارند، لازم است حداقل ۶ ساعت و نیم خواب آرام را برای خود پیش بینی کنند.
ساعات مناسب درس خواندن، هنگام ساعات توصیه شده برای بیداری است، اما بلافاصله بعد از صرف غذا یا در لحظات پایان روز و شدت گرسنگی، زمان مناسبی نیست.
۴٫ سلامت روانی
روزه‌داری در بیماران مبتلا به افسردگی و بیماری‌های خفیف علاوه بر جنبه‌های مذهبی، به عنوان یک شیوه ی روان درمانی و تغییر رفتار محسوب شده و سلامت روانی آنها را تقویت می‌کند.
روزه‌داری همچنین قدرت اراده، تصمیم‌گیری و توان اجرایی را نیز در آنها افزایش می‌دهد. البته بیماران مبتلا به اختلالات روانی هنگام روزه‌داری، باید علاوه بر تغذیه ی مناسب، برنامه‌ریزی خاصی برای مصرف داروهای خود در افطار و سحر نیز داشته باشند.
۵٫ برای جلوگیری از افزایش وزن
در ماه مبارک رمضان از مصرف بیش از حد غذاهای چرب و شیرین خودداری کنید. روزه‌داران هنگام افطار از مواد غذایی شیرین مانند زولبیا، بامیه و حلوا به مقدار زیاد مصرف نکنند، زیرا باعث افزایش وزن می‌شود.
انجام پیاده‌روی و ورزش در این ماه، توصیه می‌شود. بهتر است روزه‌داران روزه‌شان را با آب ولرم باز کرده و پس از آن از نان، پنیر، گردو و غذاهای گرمی مانند آش استفاده کنند .
کودکان و نوجوانانی که برای نخستین بار روزه می‌گیرند باید در وعده ی سحری، غذای کافی بخورند و همچنین آبمیوه و سبریجاتی مانند هویج و گوجه‌فرنگی را فراوان مصرف کنند، زیرا مقدار زیادی ویتامین را به صورت فشرده به بدن آنها می‌رساند.
۶٫ سوء هاضمه و نفخ
علل : پرخوری ، مصرف زیاد غذاهای چرب و سرخ شده ، غذاهای تند و ادویه دار، غذاهایی که ایجاد نفخ می کنند مثل تخم مرغ ، کلم ، لوبیا، عدس و نوشابه های گازدار
درمان : پرخوری نکنید ، آب میوه یا آب بنوشید . از غذاهای سرخ کردنی اجتناب کنید .
۷٫ ضعف ( افت فشار خون )
علائم : افزایش تعریق ، ضعف ، خستگی ، کم شدن انرژی ، سرگیجه بخصوص هنگام برخاستن ، ظاهر رنگ پریده و احساس افتادن که این علائم بیشتر هنگام بعد از ظهر اتفاق می افتند .
علل : مصرف کم مایعات و کاهش مصرف نمک
درمان :به مکان های گرم نروید . مصرف نمک و مایعات را افزایش دهید .
توجه : افت فشار خون باید با گرفتن فشار خون در هنگام بروز علائم تأیید شود . افراد دارای فشار خون بالا ممکن است در طول ماه رمضان نیاز به تنظیم مجدد داروهای خود توسط پزشک داشته باشند .
۸٫ سردرد
علل : عدم مصرف کافئین و تنباکو ،انجام کار زیاد در طول روز ، کم خوابی ، گرسنگی که معمولاً در طول روز بیشتر شده و در انتهای روز بدتر می شود . سردرد وقتی با افت فشار خون همراه شود، می تواند منجر به سردرد شدید و حالت تهوع قبل از افطار شود .
درمان : در طول یک تا دو هفته قبل از ماه رمضان به تدریج مصرف کافئین و تنباکو را قطع کنید . چای سبز و بدون کافئین ممکن است جایگزین خوبی باشد . همچنین برنامه خود را در طول ماه رمضان طوری ترتیب دهید تا خواب کافی داشته باشید .
۹٫ کاهش قند خون
علائم : ضعف ، سرگیجه ، خستگی ،کاهش تمرکز ، تعریق زیاد ، لرزش بدن ، عدم توانائی برای انجام فعالیت های بدنی ، سردرد و تپش قلب.
علل در افراد غیر دیابتی : مصرف زیاد قند مثل کربوهیدرات های تصفیه شده مخصوصاً در هنگام سحر باعث می شود که بدن مقدار زیادی انسولین تولید کرده و باعث افت قند خون شود .
درمان : خوردن غذا هنگام سحر و کاهش مصرف نوشیدنی ها و غذاهای حاوی قند .
توجه : افراد دیابتی ممکن است به تنظیم مجدد داروهای خود در ماه رمضان احتیاج داشته باشند و باید با پزشک خود مشورت کنند .
۱۰٫ سنگ کلیه
سنگ کلیه ممکن است در افرادی که به مقدار کم آب می نوشند ایجاد شود . بنابراین مصرف زیاد مایعات برای جلوگیری از تشکیل سنگ ضروری می باشد .
۱۱٫ درد مفاصل
علل : در طول ماه رمضان که نمازهای بیشتری خوانده می شود، فشار روی مفاصل زانو افزایش می یابد . در افراد مسن و یا افراد دچار التهاب مفاصل این مسئله باعث درد ، سفتی ، تورم و احساس ناراحتی می شود.
درمان : وزن را کم کنید تا زانوها مجبور نباشند وزن زیادی را تحمل کنند . قبل از ماه رمضان اندام تحتانی را ورزش دهید تا برای فشار اضافی وارده، آماده باشند . آمادگی بدنی باعث می شود تا نماز راحت تر خوانده شود
۱۲٫ یبوست
یکی از مشکلات ایجاد شده در طول روزه داری ماه مبارک رمضان یبوست است که خود باعث ایجاد هموروئید، فیسور(شکاف و زخم دردناک در مقعد) و اجابت مزاج دردناک مدفوع می شود.
علل: از علت های ایجاد یبوست می توان به موارد زیر اشاره کرد:
* مصرف زیاد غذاهای فرایند شده
* مصرف کم مایعات
* مصرف کم مواد غذایی حاوی فیبر
لذا برای درمان آن بایستی از علل ایجاد کننده ی آن پرهیز نمود.
۱۳٫ کنترل ضعیف بر بیماری دیابت
به افرادی که باید به طور متناوب انسولین تزریق کنند توصیه می شود که روزه نگیرند چرا که خطر بالقوه عدم استفاده از انسولین بر سلامت(چه در کوتاه مدت و چه در طولانی مدت) بسیار زیاد است.
و افرادی که بیماری دیابت شان را با استفاده از دارو تحت کنترل دارند می بایست قبل از شروع روزه داری از توصیه های پزشک معالج خود پیروی نمایید. کنترل و پایش منظم قند خون بسیار توصیه می شود. سطوح قند خون پایین(هایپو گلایسمی) خطرناک است و اگر درمان نشود ممکن است منجر به ضعف و غش گردد. احساس گیجی و تعریق زیاد و عدم تعادل همگی ممکن است از نشانه های افت قند خون باشند و اگر یک فرد دیابتی این نشانه ها را در خود ملاحظه نمود می بایست بلافاصله یک نوشیدنی شیرین را بنوشد و یا یک ماده شیرین حاوی قند را زیر زبان خود قرار دهد.
۱۴٫ دهیدراته شدن و کم آبی بدن
کم آبی بدن یک عارضه رایج در طی روزه داری است. چرا که بدن دفع آب و مایعات خود را در طی فرآیندها
